*** Speech gehouden op het Nieuwjaarsaperitiefconcert van het Stedelijk Conservatorium voor Muziek, Woord en Dans in het teken van 25 jaar kinderrechten ***

Geachte aanwezigen, beste vrienden, In januari mag je nog de beste wensen overmaken voor het nieuwe jaar. Laat ik dat bij deze dan meteen maar doen: een gezond en voorspoedig 2015 aan u allen.

Het begin van het nieuwe jaar is er ook een periode van goede voornemens. Daar wil ik het vandaag over hebben. Hoe het zit met uw voornemens weet ik niet, maar één die ik voor vandaag alvast heb gemaakt is 'Take Five', naar één van 's werelds meest bekende jazzdeuntjes. Een schepen die maar vijf minuten spreekt: het moet u als muziek in de oren klinken. Ik steek dan ook meteen van wal.

Als schepen van Ontwikkelingssamenwerking is het me een eer en een genoegen om op dit nieuwjaarsaperitiefconcert te mogen spreken. Al was het maar omdat ik op een goed blaadje wil staan bij die leerkrachten die mijn twee jongste kinderen proberen de kunst van de bugel en de piano bij te brengen.

UNICEF HASSELT

Maar alle gekheid op een stokje: u heeft gemerkt dat Unicef Hasselt prominent aanwezig is tijdens dit concert. De Hasseltse poot van deze VN-organisatie heeft in 2012 opnieuw een frisse start gekend. De vereniging organiseert jaarlijks een quiz, neemt deel aan het culinair parkfeest Amuse en bemant in ruil voor een vrije gift bijvoorbeeld een jaarlijkse inpakstand aan de Fun. Het zijn zeer gewaardeerde initiatieven, die ontwikkelingssamenwerking dichtbij de mensen brengen. Wie zin heeft om met hen mee te doen - al is het maar bij één concrete actie - kan zich na het concert altijd wenden tot het Unicef-standje in deze zaal. Warm aanbevolen, dat spreekt.

25 JAAR KINDERRECHTEN

Unicef is hier niet toevallig. Het concert staat immers in het teken van 25 jaar kinderrechten. Straks is er een spreker die daarover en over Unicef veel meer zal vertellen, maar sta me toe hier toch ook even kort op in te gaan.

Eeuwenlang keek niemand verbaasd op bij dingen als kinderarbeid, kinderhuwelijken en kindermishandeling. Kinderen vormden geen aparte groep binnen de maatschappij en waren weinig meer dan goedkope werkkrachten. Slechts beetje bij beetje kwam daarin verandering.

VOORUITGANG & VRIJE MARKT

In 1819 al wilde het Britse parlement de kinderarbeid aan banden leggen. De wet verbood het in dienst nemen van jonge kinderen. Dat heet: jonger dan 9 jaar. Oudere kinderen ? tot 16 ? mochten wel nog werken, maar nog 'maar' 12 uur per dag. Nu is het voor ons, westerlingen, een uitgemaakte zaak dat je zo niet met kinderen omgaat, maar toen, nog geen twee eeuwen geleden werd moord en brand geschreeuwd omdat zo'n soepele wetten de werking van de vrije markt toch wel ernstig in gevaar zouden brengen ?

KINDEREN ZIJN NIET DE STERKSTEN

Het had een uitspraak van vandaag kunnen zijn. Want ook vandaag hoor je nog steeds dat niets of niemand de werking van de vrije markt in gevaar mag brengen. En laat net dat systeem omwille van zijn spelregels ook vandaag nog steeds de grootste bedreiging voor de rechten van kinderen zijn. Waarom? Wel, wat is een vrije markt eigenlijk? Een vrij systeem zonder regels, zonder bijsturing waarin de sterkste er bijgevolg het beste uitkomt. Het recht van de sterkste dus. En dat zijn kinderen zelden.

Ik concretiseer in twee voorbeelden:

SWEATSHOPS

Wanneer ik morgen, in onze modestad Hasselt, een kledingzaak wil beginnen, moet ik optornen tegen de concurrentie van vele anderen en moet ik er voor zorgen dat ik mijn producten op zijn minst aan dezelfde prijs, maar liefst goedkoper kan verkopen dan de anderen. Tenminste als ik niet failliet wil gaan. Ik ga dan ook op zoek naar goedkope leveranciers. Groothandels moeten hetzelfde doen als ze willen overleven en zoeken ook de goedkoopste producten: die uit lageloonlanden. Maar ook daar spelen opnieuw de regels van de vrije markt, de concurrentie. En gaan de ondernemers in die landen op hun beurt op zoek naar die arbeidskrachten die het goedkoopste zijn. Wanneer je die dan ook nog eens in een oud en slecht onderhouden gebouw, het goedkoopste dus, kan onderbrengen, kan je het hoofd boven water houden in de concurrentiestrijd met de collega's en misschien de sterkste zijn. Uiteindelijk kom je uit bij die spelers die het verst durven gaan in het uitbuiten. En wie trekt aan dat kortste eind in een systeem waar het recht van de sterkste geldt: de zwaksten, kinderen in het zuiden.

WIE IS SCHULDIG?

Wie in die keten is de schuldige, de verantwoordelijke? Is het de laatste schakel die bereid is net iets verder te gaan dan de concurrentie of is het de eerste schakel die net hetzelfde doel voor ogen heeft: net iets goedkoper zijn dan de concurrentie? Of is het de consument? Als je het mij vraagt, is het geen van allen of net wel: allemaal tezamen. Want iedere speler volgt de regels van het vrijemarktspel. En is dat fout? Kan je iemand kwalijk nemen dat hij of zij de spelregels volgt? Ik denk het niet. Maar wordt het niet tijd om die regels die we 'normaal' vinden, die we aanvaard hebben als de norm, in vraag te stellen als uitbuiting van kinderen, het resultaat is?

KLIMAAT EN DE TOEKOMSTIGE GENERATIES

Het tweede voorbeeld is geen ver-van-mijn-bedshow, maar gaat over alle kinderen, dus ook die van ons, die van u, die van mij. Onze kinderen zijn de toekomst, maar houdt ons vrijemarktspel rekening met de toekomst? Helaas niet. Want het is goedkoper om de planeet nu leeg te roven, om ongebreideld CO2 en andere broeikasgassen in de atmosfeer te stoten. Want daardoor ben je nu de goedkoopste, de sterkste. Maar de factuur die zal volgen, zal tientallen keren hoger zijn dan de 'winsten' die deze spelregels nu genereren. Maar dat is eigen aan het recht van de sterkste. Want de komende generaties staan zwak, zij kunnen zich niet verweren. De toekomst verliest het altijd van het heden.

OMSTANDERSEFFECT

Wij zitten gevangen in die spelregels die we onszelf hebben opgelegd. En ze veranderen is moeilijk. Heel moeilijk. Want als wij ze als enige veranderen, als wij als enige niet meedoen, staan we letterlijk buitenspel en zijn we de verliezers. Daarom dat we allemaal naar elkaar kijken wanneer we aan tafel zitten op een klimaattop: het klimaat is aan het verzuipen en we staan erbij en kijken ernaar. En maken ruzie over wie de schuldige is, wie de verantwoordelijkheid en het risico moet nemen om het te redden. Rusland kijkt naar de VSA, de VSA kijken naar China. Maar ook bij ons: Vlaanderen kijkt naar België, België kijkt naar Europa. Burgers kijken naar politici, politici naar burgers, enz. 'Diffusion of responsibility': het omstanderseffect heet dat in de kringen van psychologen.

ZELF WEL HELPEN

Je hebt het vast wel eens gehoord of in de krant gelezen: als wij iemand in nood zien, bijvoorbeeld iemand die in elkaar stort op straat, dan weten wij niet goed wie er nu verantwoordelijk is om die persoon te helpen. Is het de persoon die naast ons loopt, is het de persoon die iets verderop staat toe te kijken, of ben jij het zelf? Nu is het zo dat niet alleen jijzelf niet goed weet wie verantwoordelijk is, maar die andere omstanders weten dat ook niet. Misschien denk je nu wel: 'Ik zou die man nooit op straat laten liggen, ik help wel!' Dat is een logische, rationele gedachte. Maar in de praktijk blijkt dus dat het grootste deel van ons die in elkaar gestorte man niet zou helpen wanneer er genoeg andere omstanders zijn. "Laat die ander het maar doen."

Het omstanderseffect: typisch menselijk. Maar het kan anders. Wij kunnen anders. Laat dat ons gezamenlijk goed voornemen zijn: laten wij niet toegeven en aan de kant blijven staan, laten wij wel helpen!

Ik dank u.

Joost Venken - Schepen van ontwikkelingssamenwerking - 25 januari 2015